وحی

قسمت‌هایی از کتاب «میناگر عشق» شرح موضوعی مثنوی اثر کریم زمانی

وحی، از حیطه حواس آدمیان خارج است

پس محل وحی گردد گوش جان

وحی چه‌ بود؟ گفتنی از حس،نهان

گوش جان و چشم جان جز این حس است

گوش عقل و گوش ظن، زین مفلس است

(۱۴۶۱-۱۴۶۲ دفتر اول)

گفت پیغمبر که آواز خدا

می‌رسد در گوش من همچون صَدا

مهر در گوش شما بنهاد حق

تا به آواز خدا نارد سبق

نک صریح، آواز حق می‌آیدم

همچو صاف از درد می‌پالایدم

(دفتر دوم، ۲۸۸۰-۲۸۸)

حقیقت وحی مکتوم است

نه نجوم است و نه رمل است و نه خواب

وحی حق، والله اعلم بالصواب
(دفتر چهارم ۱۸۵۲)

از میان جسم و روح و عقل و وحی، وحی از همه پوشیده‌تر است
جسم، ظاهر، روح مخفی آمده‌است
جسم همچون آستین، جان همچو دست

باز عقل از روح، مخفی‌تر بود

حسّ سوی روح، زوتر ره برد

جنبشی بینی بدانی زنده است

این ندانی که ز عقل آکنده است

تا که جنبش‌های موزون سر کند

جنبش مس را به دانش زر کند

زان مناسب آمدن افعال دست

فهم آید مر تو را که عقل هست

روح وحی از عقل، پنهان‌تر بود

زانکه او غیب است، او زان سر بود

(دفتر دوم ۳۲۵۳-۳۲۵۸)

وحی به منزله آبی حیات بخش است

پس بدان کآب مبارک ز آسمان

وحی دلها باشد و صدق بیان

(دفتر سوم ۴۳۱۷)

آب وحی حق بدین مرده رسید

شد ز خاک مرده‌ای زنده پدید

تا نیاید وحی، تو غره مباش

تو بدان گلگونه طالَ بَقاش

(دفتر چهارم ۱۶۵۷-۱۶۵۸)

وحی زداینده خطاهاست

مومنا، ینظر بنورالله شدی

از خطا و سهو ایمن آمدی

(دفتر چهارم ۱۸۵۵)

برای شناخت عقل از وهم، باید وحی را معیار قرار داد

بی محک پیدا نگردد وهم و عقل

هر دو را سوی محک کن زود نقل

این محک قرآن و حال انبیا

چون محک مر قلب را گوید بیا

(دفتر چهارم ۲۳۰۳-۲۳۰۴)

وحی، منشأ جمیع علوم و فنون و معارف است

جمله حرفت‌ها یقین از وحی بود

اوِل او، لیک عقل آن را فزود

هیچ حرفت را ببین کاین عقل ما

تان او آموختن بی اوستا؟

گرچه اندر مکر، موی‌اشکاف بد

هیچ پیشه، رام بی‌اُستا نشد

دانش پیشه از این عقل ار بُدی

پیشه‌ای بی اوستا حاصل شدی

(دفتر چهارم ۱۲۹۷-۱۳۰۰)

این نجوم و طب وحی انبیاست

عقل و حس را سوی بی‌سو ره کجاست

عقل جزوی، عقل استخراج نیست

جز پذیرای فن و محتاج نیست

قابل تفهیم و فهم است این خرد

لیک صاحب وحی تعلیمش دهد

(دفتر چهارم ۱۲۹۴-۱۲۹۶)

وحی مراتب مختلف دارد

گیرم این وحی نبی گنجور نیست

هم کم از وحی دل زنبور نیست

چونکه اوحَی الرّب الی النحل آمده‌است

خانه وحی‌اش پر از حلوا شده‌است

او به نور وحی حق عزّ و جل

کر عالم را پر از شمع و عسل

این که کرّمناست و بالا می‌رود

وحی‌اش از زنبور کی کمتر بود؟

(دفتر پنجم ۱۲۸۸-۱۲۳۱)

عقل جزوی محتاج وحی است

راند دیوان را حق از مرصاد خویش

عقل جزوی را ز استبداد خویش

که سری کم کن، نه‌یی تو مستبد
بلکه شاگرد دلیّ و مستعد

رو بر دل، رو که تو جزو دلی
هین که بنده پادشاه عادلی
(دفتر چهارم ۳۳۳۹-۳۳۴۲)

گر به فضلش پی ببردی هر فضول
کی فرستادی خدا چندین رسول

عقل جزوی همچو برق است و درخش

در درخشی کی توان شد سوی وحش

نیست نور برق بهر رهبری

بلکه امر است ابر را که می‌گری

برق عقل ما برای گریه است

تا بگرید نیستی، در شوق هست

عقل کودک گفت بر کتّاب تن
لیک نتواند به خود آموختن

عقل رنجور آردش سوی طبیب

لیک نبود در دوا عقلش مصیب